پروفسور مریم میرزاخانی (زاده ۱۹۷۷) ریاضیدان ایرانی برنده جایزه ستر انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ است. او هم اکنون استاد دانشگاه استنفورد است.
او طی تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) برنده مدال طلا در المپیاد جهانی ریاضی شد. سپس کارشناسی ارشد خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف گرفت و برای ادامه تحصیل دکترا به دانشگاه هاروارد رفت.
میرزاخانی از یازدهم شهریور ماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشته ریاضیات است. پیش از این، او استاد دانشگاه پرینستون بود.
از مریم میرزاخانی به عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیده سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشته ریاضیات تجلیل شد.
زندگی‌نامه و تحصیل در آمریکا
مریم میرزاخانی، استاد دانشگاه استنفورد، در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با ۴۱ امتیاز از ۴۲ امتیاز مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد یعنی ۱۹۹۵ در المپیاد جهانی ریاضی کانادا با ۴۲ امتیاز از ۴۲، رتبه اول طلای جهانی را به دست آورد.
میرزاخانی دوره کارشناسی ریاضی در دانشگاه صنعتی شریف آغاز کرد. او با دریافت بورسیه از طرف دانشگاه هاروارد به آنجا رفت و دوره دکتری خود را در دانشگاه هاروارد پشت سرگذاشت.
او به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست۱۰ برلیان نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به نوشته یواس‌ای تودی این فهرست ۱۰ نفره شامل محققان و نخبگان جوانی است که در حوزه‌های ابتکاری مشغول به فعالیت هستند و با این حال معمولا از چشم عموم پنهان مانده‌اند. این فهرست بر اساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان‌های گوناگون، روسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی برگزیده شده‌اند. این محققان برجسته جوان در حوزه‌های گوناگونی از گرافیک رایانه‌ای تا ریاضیات و علوم رباتیک، افق‌های تازه‌ای در مرزهای جهان اطراف ما گشوده‌اند که مریم میرزاخانی ریاضیدان ۳۳ ساله ایرانی یکی از آنهاست.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ میلادی موفق شد راه‌حلی برای یک مشکل ریاضی پیدا کند. ریاضیدانان مدت‌های طولانی است که به دنبال یافتن راه عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرمهای هندسی هذلولی بوده‌اند و در این میان مریم میرزاخانی جوان در دانشگاه پرینستون نشان داد که با استفاده از ریاضیات شاید بتوان بهترین راه را به سوی دست یافتن به راه‌حلی روشن در اختیار داشت: محاسبه عمق حلقه‌های ترسیم شده بر روی سطوح هذلولی. میرزاخانی در تلاش است تا معمای ابعاد گوناگون فرمهای غیر طبیعی هندسی را حل کند. در صورتی که جهان از قاعده هندسه هذلولی تبعیت کند، ابتکار وی به تعریف شکل و حجم دقیق جهان کمک خواهد کرد. در واقع مشکل این است که برخی از این اشکال هذلولی هم‌چون doughnutsو یا amoebasدارای ظاهری بسیار نافرم هستند که محاسبه حجم آنها را به معمایی جدی برای ریاضیدانان مبدل کرده‌است. اما میرزاخانی با یافتن راهی جدید در واقع دست به یک ابتکار عمل بزرگ زد و با ترسیم یک سری ازحلقه‌ها بر روی سطح این گونه اشکال پیچیده به محاسبه حجم آنها پرداخت.
کاربردهای عملی اندکی برای پژوهش او وجود دارد ولی اگر مشخص شود که جهان توسط هندسه هذلولوی اداره می شود، کار او می تواند به تعریف دقیق شکل و حجم آن کمک کند.
جیمز کارلسون از انستیتو ریاضیات کلی (به انگلیسی: Clay Mathematics Institute) می‌گوید:« میرزاخانی در یافتن ارتباطات جدید، عالی است. وی می‌تواند به سرعت از یک مثال ساده به دلیل کاملی از یک نظریه ژرف و عمیق برسد.»
مریم میرزاخانی از دانش‌آموزان نخبه المپیادی کشور است که در سال ۱۳۷۴ در المپیاد جهانی ریاضی علاوه بر دریافت مدال طلا با کسب بالاترین امتیاز به عنوان نفر اول جهان شناخته شده‌است و از جمله بازماندگان سانحه غم‌بار سقوط اتوبوس حامل نخبگان ریاضی دانشگاه صنعتی شریف به دره در اسفندماه ۷۶ است. در این حادثه اتوبوس حامل دانشجویان ریاضی شرکت‌کننده در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی که از اهواز راهی تهران بود (مسابقات ریاضی دانشجویی) به دره سقوط کرد و طی آن شش تن از دانشجوی نخبه ریاضی دانشگاه صنعتی شریف شامل آرمان بهرامیان، رضا صادقی - برنده دو مدال طلای المپیادجهانی - علیرضا سایه‌بان و علی حیدری، فرید کابلی، دکتر مجتبی مهرآبادی و مرتضی رضایی دانشجوی دانشگاه تهران که اغلب از برگزیدگان المپیادهای ملی و بین‌المللی ریاضی بودند در اوج بالندگی و شکوفایی علمی ناباورانه، جان باختند.
مریم میرزاخانی، در سال ٢٠١٣ برنده جایزه «روث لایتل ستر» از «انجمن ریاضی آمریکا» شد. جایزه «روث لایتل ستر» (Ruth Lyttle Satter) که از سال ١٩٩٠ توسط خانم پروفسور «سیلویا لایتل بیرمن»، استاد کالج «بارنارد» برای گرامی‌داشت خواهرش «روث» و به احترام تعهد او به تحقیقات علمی و تشویق زنان به علم‌آموزی، بنیان‌گذاشته شد، هر دو سال یک‌بار، به یک زن که تحقیقات برجسته‌ای در علم ریاضی داشته باشد، اعطا می‌شود.
همسر وی جان وندراک، از پژوهشگران آی‌بی‌ام است و از او دارای یک فرزند به نام آناهیتا می‌باشد.
فیلم مورد علاقه او داگویل است. سلیقه او در فیلم، منعکس کننده ذات پژوهش او که شامل تعیین مشخصات غیرطبیعی فرمهای هندسی است. او می گوید: «گاهی مواقع احساس می کنم در یک جنگل بزرگ هستم و نمی دانم به کجا می روم. ولی به طریقی به بالای تپه ای می رسم و می توانم همه چیز را واضحتر ببینم. آن چه آن گاه رخ می دهد، واقعاً هیجان انگیز است.»
جوایز
جايزه جهانی انجمن رياضی آمريکا در سال ۲۰۱۳
جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
ارتقا به استاد تمامی ریاضی در دانشگاه استنفورد در ۳۱ سالگی، سپتامبر ۲۰۰۸
IPM Fellowship The Institute for theoretical Physics and Mathematics, Tehran, Iran, 1995-1999.
مدال طلا (با نمره مطلق). المپیاد جهانی ریاضی (کانادا ۱۹۹۵)
مدال طلا. المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ۱۹۹۴)
اثر موجود
اینک به معرفی یک کتاب از این ریاضی دان برجسته می پردازیم. لازم به ذکر است که این کتاب در دوره ی تابستانی المپیاد ریاضی به چهل دانش آموز برتر کشور تدریس می شود.
پدیدآورنده: بهشتی زواره، رویا؛ میرزاخانی، مریم
ویراستار: ارشک حمیدی
انتشارات: فاطمی
از مجموعه کتاب‌های آمادگی برای المپیاد ریاضی
چاپ هشتم: 1391
قیمت: 12000 تومان، 304 صفحه
پیشنیاز:کتب ریاضی دبیرستانی
فهرست مطالب:
بخش‌پذیری- کوچک‌ترین مصرب مشترک- اعداد اول، اعداد مرکب- جزء صحیح عدد- همنهشتی- دستگاه کامل مانده‌ها. دستگاه مخفف مانده‌ها- همنهشتی چندجمله‌ای‌ها- مرتبه- ریشه‌ی اولیه- مانده‌های درجه‌ی دوم- قانون تقابل درجه‌ی دوم- نمایش اعداد به شکل مجموع مربع‌ها- هندسه‌ی اعداد- معادلات دیوفانتی خطی- نمونه‌هایی از معادلات دیوفانتی غیرخطی- چند روش برای بررسی جواب‌های معادلات دیوفانتی- معادله‌ی پل- نقاط گویا روی خم‌ها- روش نزول نامتنهای- قضیه‌ی لژاندر- توابع حسابی- توابع حسابی ضربی- تابع موبیوس
پیش‌گفتار:
نظریه مقدماتی اعداد چه از نظر مطلب و چه از نظر تنوع مسأله‌های مربوط به آن از زیباترین بخشهای ریاضیات مقدماتی است، و ویژگی بارز آن وجود مسأله‌هایی است که گرچه بیانی ساده و مقدماتی دارند، اما یا حل‌نشده باقی مانده‌اند و یا حل آنها نیاز به استفاده از ریاضیات پیشرفته دارد. در این کتاب به آموزش این بخش جذاب از ریاضیات مقدماتی پرداخته‌ایم، به‌گونه‌ای که برای دانش‌آموزان علاقه‌مند دوره دبیرستان مفید و قابل استفاده باشد. البته آنچه در این کتاب آمده بیشتر از آن مطالبی است که به زعم مؤلفان، دانش‌آموزان علاقه‌مند به شرکت در المپیادهای ریاضی باید بدانند، و برای این دسته از دانش‌آموزان مطالعه فصل‌های 1 تا 6 و فصل‌های 14 تا 20 کافی است. برای مطالعه این کتاب پیشنیاز خاصی به جز آشنایی با ابزارهای اساسی ریاضیات مقدماتی مانند اصل استقرای ریاضی و اصل لانه‌کبوتری لازم نیست.
مسئولین ردیف جلو از راست به چپ: غلامعلی حداد عادل، اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد علی نجفی. مسئولین ردیف وسط از راست به چپ: ؟، ؟. مسئول ردیف آخر: حسن عسگری‌راد (مسئول مرکز المپیاد علمی کشور) دخترهای المپیادی از راست به چپ: رویا بهشتی زواره (کامپیوتر)، پریسا فلاحی (فیزیک)، مریم میرزاخانی (ریاضی) پسرهای المپیادی ردیف جلو از راست به چپ: رضا صادقی (ریاضی)، ؟ (فیزیک یا شیمی)، روزبه پورنادر (کامپیوتر)، ؟ (فیزیک یا شیمی). پسرهای المپیادی ردیف وسط از راست به چپ: بابک فرزاد (کامپیوتر)، کامران باور (کامپیوتر)، محمدرضا صلواتی‌پور (کامپیوتر)، حسین زیوری پیران (ریاضی)، محمد جواهری (ریاضی)، ؟ (فیزیک یا شیمی)، مهران مهر (کامپیوتر). پسرهای المپیادی ردیف آخر از راست به چپ: ؟ (فیزیک یا شیمی)، یاسر کراچیان (فیزیک)، امیرحسین پورموسی (فیزیک)، کیوان ملاحی کارای (ریاضی)، محمدعلی آبام (ریاضی)، ؟ (فیزیک یا شیمی).
شکیبا باشید...
